Gregorianum

GWIZDEK

Na internecie można tyle fajnych rzeczy znaleźć i jeszcze więcej z nich wyczytać, dlatego chciałbym żeby tutaj zamieszczać różne materiały dydaktyczne które mogą nam się przydać w śpiewaniu lub poszerzyć naszą wiedzę. Mam nadzieję że to dobry pomysł i przypadnie Wam do gustu i sami będziecie się dzielić waszymi "znaleziskami".

Na początek proponuje coś o neumach:

[link widoczny dla zalogowanych]

[link widoczny dla zalogowanych]

Jacek

drugi link wygląda mi na rozpiskę notacji cheironomicznej, której nie udało się jeszcze do końca poznać. pochodzi ona z tego co pamiętam z początków XI wieku, nie opisuje bezwzględnej wysokości dźwięków tylko ogólny kierunek melodii (przeznaczona dla kantorów znających na pamięć śpiewy chorałowe), a zapisywana była bez linii, nad tekstem śpiewu.

Lech

[link widoczny dla zalogowanych]

[link widoczny dla zalogowanych]

Nika

Bardzo ciekawy wywiad z Peresem. Polecam!

Nika

[link widoczny dla zalogowanych]

GWIZDEK

[link widoczny dla zalogowanych]

Nika · Wysłany: Pon 14:06, 03 Mar 2008 Temat postu:

W ramach dokształcania proponuję lekturę forum:
[link widoczny dla zalogowanych]

Nika · Wysłany: Pon 10:00, 10 Mar 2008 Temat postu:

Ze strony, którą znalazł Gwizdek - objaśnienia neum, bardzo ciekawe szczególnie po warsztatach z Bornusem

[link widoczny dla zalogowanych]

Dziadku, sprawdziłam, mamy z Lechem Liber usualis w zapisie neumatycznym Laughing

Jacek · Wysłany: Pon 18:43, 10 Mar 2008 Temat postu:

zazdroszczę! Happy

toż to zabytek! w amerykańskich sklepach internetowych ceny Liber usualis oscylują wokół 130$ Happy

a tu link do Liber usualis w naszym współczesnym zapisie Happy

[url]http://quilisma-publications.info/Liber%20Usualis%20(Full).html[/url]

Lech · Wysłany: Śro 11:35, 12 Mar 2008 Temat postu:

Ligatura — element notacji muzycznej:
w średniowiecznej muzyce modalnej — grupa nut (neuma wielonutowa) ujęta w schemat rytmiczny (określony przez układ wielu neum, a nie kształt graficzny pojedynczej ligatury).
Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Ligatura_%28muzyka%29"

Ze względu na rozwój historyczny muzyki wyróżniamy:
1. Harmonikę modalną (IX do XVI w.) - opierała się ona na ośmiu skalach kościelnych, charakteryzowała się specyficznym łączeniem akordów i prowadzeniem głosów, stosowaniem charakterystycznych dla tej epoki technik kompozytorskich, np. organum, discantus, gymel, a także faux-bourdon (równoległe prowadzenie tercji i sekst).
2. Harmonikę funkcyjną dur-moll (od XVI mniej więcej do końca XIX w.) - opiera się na dwóch skalach: durowej i molowej; na I, IV i V stopniu tych skal budowane są trójdźwięki takie jak tonika, subdominanta i dominanta; Trójdźwięki poboczne budowane są na pozostałych stopniach (II, III, VI, VII). Między akordami istnieją ściśle określone stosunki. Dysonanse są rozwiązywane na konsonanse, a głosy muszą być prowadzone według określonych reguł (nie stosuje się np. równoległych kwint i oktaw)
3. Harmonikę "dwudziestowieczną" (XX w.) - nie ma tu jednego, ściśle określonego systemu - kompozytor używa dowolnie wszystkich współbrzmień według swojego uznania i gustu. Jedenym ze sposobów porządkowania materiału muzycznego (Berg, Schoenberg, Webern) była Dodekafonia.
4. Harmonikę sonorystyczną (XX/XXI w.) - odejście od systemu równomiernie temperowanego. używanie wszystkich możliwych współbrzmień i wysokości dźwięków, które traktowane są dowolnie jako plamy dźwiękowe, dominują dysonanse, w tym współbrzmienia o najbardziej skupionym układzie dźwięków, tzw. klastery

Skala - szereg dźwięków ułożonych według stałego schematu.[1] Kolejne dźwięki skali oznacza się cyframi rzymskimi, tworząc stopnie. Zależnie od rodzaju skali, każdy stopień pełni inną funkcję. Skale mogą być budowane w kierunku wznoszącym (od najniższego dźwięku do najwyższego) lub opadającym (od najwyższego do najniższego).
Spis treści[ukryj]· 1 Najstarsze skale muzyczne · 2 Starożytne skale greckie · 3 Skale kościelne · 4 Współczesne skale · 5 Inne skale
Najstarsze skale muzyczne [edytuj]
Obserwując pieśni pierwotnych ludów oraz najstarsze zabytki muzyki ludowej można założyć, że muzyka pierwotna opierała się na skalach dwu- lub trzydźwiękowych. Stare kultury azjatyckie (Chiny, Japonia) wypracowały skalę pięciotonową tzw. pentatonikę. Występuje ona również w europejskiej muzyce ludowej. Skale takie sporadycznie są używane również w artystycznej muzyce europejskiej, gdy kompozytorowi zależy na stylistyce orientalnej. W Etiudzie Ges-dur z op.10 Fryderyka Chopina występuje redukcja skali durowej do pentatoniki, wynikająca z założeń technicznych (etiuda napisana została na czarne klawisze). Na pentatonice opiera się także wiele utworów współczesnej muzyki rozrywkowej - bardzo chętnie jest stosowana w bluesie, skąd przeszła do kolejnych powstających gatunków.
Starożytne skale greckie [edytuj]
Nazywane też starogreckimi. Antyczna kultura muzyczna wykształciła system skal siedmiostopniowych, których nazwy pochodzą od plemion greckich. W systemie skal greckich były trzy główne skale, z których każda posiadała dwie poboczne (poprzedzone przedrostkami hyper- i hypo-). Przedrostki hyper [gr. nad] oraz hypo [gr. pod] dodawane do nazw skal starogreckich, oznaczały skale położone o kwintę (pięć stopni) wyżej i o kwintę niżej. Skale greckie budowano w kierunku opadającym.
Skale greckie:
· skala dorycka
· skala hyperdorycka (miksolidyjska)
· skala hypodorycka (eolska)
· skala frygijska
· skala hyperfrygijska (lokrycka)
· skala hypofrygijska (jońska)
· skala lidyjska
· skala hyperlidyjska
· skala hypolidyjska
Skale kościelne [edytuj]
Nazywane inaczej średniowiecznymi lub modalnymi. Są to siedmiostopniowe skale powstałe w średniowieczu. Budowę tetrachordową oraz nazwy wzięły od skal greckich. Budowane były od dźwięku najniższego do najwyższego.
· skala dorycka kościelna (authentus protus)
· skala hypodorycka kościelna (plagius proti)
· skala frygijska kościelna (authentus deuterus)
· skala hypofrygijska kościelna (plagius deuteri)
· skala lidyjska kościelna (authentus tritus)
· skala hypolidyjska kościelna (plagius triti)
· skala miksolidyjska kościelna (authentus tetrardus)
· skala hypomiksolidyjska kościelna (plagius tetrardi)
W okresie renesansu wprowadzono 4 dodatkowe skale:
· skala jońska kościelna
· skala hypojońska kościelna
· skala eolska kościelna
· skala hypoeolska kościelna

Współczesne skale [edytuj]
Współczesne skale muzyczne oparte na systemie temperowanym wykształciły się w okresie baroku (XVII/XVIII wiek). Powstały wtedy siedmiostopniowe skale durowe i molowe, na których opiera się system tonalny z 24 tonacjami (12 dur i 12 moll). Na przełomie XIX/XX wieku wykształciły się skale pozbawione ośrodka tonalnego: sześciostopniowa skala całotonowa oraz dwunastostopniowa skala dwunastodźwiękowa (dodekafonia).
Inne skale [edytuj]
W polskiej muzyce ludowej można spotkać następujące skale:
· skala cygańska
· skala góralska
Oczywiście nawet nie wyliczono tu bardzo wielu skal muzycznych, zarówno występujących w europejskiej muzyce ludowej, jak i w muzyce ludów pozaeuropejskich.
Zobacz też: przegląd zagadnień z zakresu muzyki, gama.

Lech · Wysłany: Śro 12:47, 12 Mar 2008 Temat postu:

modus czyli tonacja

Tonus I. D E F G a h c d Tonacja dorycka
Tonus II. A H C D E F G a Tonacja hypodorycka
Tonus III. E F G a h c d e Tonacja frygijska
Tonus IV. H C D E F G a h Tonacja hypofrygijska
Tonus V. F G a h c d e f Tonacja lidyjska
Tonus VI. C D E F G a h c Tonacja hypolidyjska
Tonus VII. G a h c d e f g Tonacja miksolidyjska
Tonus VIII. D E F G a h c d tonacja hypomiksolidyjska

Tonus IX. A H C D E F G a Tonacja eolska
Tonus X. E F G a h c d e Tonacja hypoeolska
Tonus XI. C D E F G a h c Tonacja jońska
Tonus XII. G a h c d e f g Tonacja hypojońska

O charakterze i rodzaju tonacji decyduje nuta końcowa finalis, a obok niej nuta zwana tonem recytacyjnym, czyli tenor lub tuba; jest to centralny punkt melodii, wokół którego krążą inne tony. Połączenie tonu recytacyjnego z nutą końcową tworzy stale powtarzającą się i charakterystyczną grupę interwałów (różnica wysokości między dwoma dźwiękami) zwana repercussio.

Lech · Wysłany: Czw 10:26, 20 Mar 2008 Temat postu:

Ars nova (łac. sztuka nowa) – termin, którym określa się tendencję w muzyce francuskiej i włoskiej, związaną z rozwojem muzyki polifonicznej w latach 1315-1400. Jest to pojęcie przeciwstawne do Ars antiqua.

Termin pochodzi z traktatu Phillippe'a de Vitry Ars nova (ok. 1320). Głównym kompozytorem stylu ars nova jest Guillaume de Machaut (ok. 1300 – ok. 1377).

Cechy nowego stylu:

wysunięcie się na plan pierwszy muzyki świeckiej
pojawienie się zupełnie nowych gatunków muzycznych, takich jak: madrygał, caccia, ballata, także nowe wielogłosowe opracowania takich gatunków jak ballada, virelai, rondo, rozkwit motetu izorytmicznego,
dalszy rozwój polifonii, wprowadzenie pojęcia kontrapunkt, rozważanie istoty dysonansu, konsonansu,
wprowadzenie nowych zasad rytmiki; dawna rytmika modalna zostaje zastąpiona przez rytmikę mensuralną, mającą wielokrotnie bogate podziały wartości,
pojawiają się poglądy na temat dzieła muzycznego, widzianego jako źródło przyjemności (poglądy takie zapowiadają renesans).

Francja [edytuj]
Głównym przedstawicielem był Philippe de Vitry. Z jego twórczości zachowały się tylko nieliczne kompozycje, a także wspomniany już traktat Ars nova.

Największym kompozytorem tego okresu był Guillame de Machault (ur. ok. 1300, zm. 1377 w Reims), będący także poetą i sekretarzem królewskim. Przez długie lata służył na dworze króla Czech Jana Luksemburskiego jako jego sekretarz. Z królem odwiedził wiele krajów i miast, między innymi Kraków oraz Wrocław. Po śmierci króla służył na dworze królów francuskich, a około 1350 osiadł w Reims jako kanonik. Jego twórczość obejmuje zarówno utwory świeckie, jak i religijne. Stosował formy refrenowe z tradycji truwerów, takie jak ballada, virelai, rondo, w większości opracowane wielogłosowo. Jest autorem m.in. czterogłosowej Mszy Notre Dame, pierwszego w historii wielogłosowego opracowania całego cyklu mszalnego.

Włochy [edytuj]
Włochy przeżywały w XIV w. okres wielkiego ożywienia w sztuce zapowiadający już nadejście renesansu. W muzyce pojawia się szereg nowych form, takich jak madrygał (wielogłosowa pieśń świecka w języku włoskim), caccia (wielogłosowa pieśń świecka opowiadająca o polowaniu i urokach życia na wsi), ballata (odpowiednik francuskiej virele). Muzyka cechowała się swoistą prostotą śpiewności linii melodycznej i silnym udziałem muzyki świeckiej. Podobnie jak we Francji, wystepowało większe bogactwo rytmiki.

Głównymi przedstawicielami byli: Francesco Landini, Jacopo da Bologna i Marchettus z Padwy (ten ostatni jako jeden z pierwszych mówił o przyjemności jaką może dawać utwór muzyczny).

Krytyka używania pojęcia ars nova [edytuj]
Zofia Dobrzańska-Fabiańska w Izorytmicznej koncepcji dzieła muzycznego przedstawia krytykę stosowania pojęcia Ars nova. Pojęcie Ars nova używa się dwojako:

w odniesieniu do muzyki francuskiej późnego średniowiecza, związanej wyłącznie z izorytmią; "Ars nova" to tytuł traktatu Philippe'a de Vitry;
w odniesieniu do muzyki XIV w. zarówno francuskiej i włoskiej.
Po pierwsze: takie użycie wywodzi się z Handbuch der Musikgesichte Hugo Riemanna. Stosuje on ten termin w celu przeciwstawienia sobie dwóch epok (Ars antiqua i ars nova - okresu rozwoju muzyki we Francji i we Włoszech zapowiadającego renesans); taki kontekst zmienia oryginalne, pierwsze znaczenie tego terminu.

Phillippe de Vitry pierwszy użył takiego określenia i dotyczyło ono właśnie izorytmii. Traktat ten właściwie cały jest jej poświęcony. W tym kontekście termin Ars nova zachowuje oryginalne znaczenie. Lepiej rozumieć więc "ars nova" po prostu jako muzykę izorytmiczną. Dodatkowym argumentem przemawiającym za takim myśleniem o Ars nova jest fakt, że izorytmia była jedenym z większych punktów zwrotnych w historii muzyki.

Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Ars_nova"

Lech · Wysłany: Czw 10:27, 20 Mar 2008 Temat postu:

Ars antiqua (łac. sztuka dawna) – epoka wielogłosowej muzyki kościelnej w XIII w. związana z paryską szkołą Notre Dame oraz działalnością późniejszych teoretyków muzyki, takich jak: Franco z Kolonii i Petrus de Cruce.

W szkole Notre-Dame istniejącej przy katedrze Notre-Dame rozwijana była głównie forma motetu, organum, polifonii i conductus. Do głównych przedstawicieli należeli: magister Perotinus i magister Leoninus.

Lech · Wysłany: Czw 10:29, 20 Mar 2008 Temat postu:

Motet - najlepiej posługiwać się XVI-wieczną definicją Tinctorisa, z której wynika, że jest to wszelka kompozycja, której tekst nie jest ani częścią ordinarium missae, ani kantyleną.

Teksty motetów najczęściej podejmowały tematykę religijną, ale wg powyższej definicji do motetów można zaliczyć także kompozycje do tekstów świeckich. Mogły one dotyczyć także proprium missae.

Możemy wyróżnić kilka typów motetów:

Motet z cantus firmus
Motet pieśniowy - powstał w XVIw. w Niemczech. Jako cantus firmus wykorzystuje chorał protestancki, przeprowadzony w tenorze bądź sopranie, na wzór pieśni tenorowej.
Motet przeimitowany - stanowi kulminację franko-flamandzkiej polifonii wokalnej. Nie ma cantus firmus, wszystkie głosy rozwijają się równorzędnie na podstawie materiału motywicznego soggetto.
Najstarszy dokument, który wspomina motety, to traktat Johannesa de Grocheo. Motety cytuje także Robertsbridge Codex (manuskrypt 28550), pochodzący z opactwa Robertsbridge, datowany na lata (1320-1400). Obecnie znajduje się w Narodowej Bibliotece (British Library) w Londynie. Wymienione są w nim 3 estampie i 3 motety, z których dwa pochodzą z Roman de Fauvel.

Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Motet"

Organum - najstarszy gatunek wielogłosowej muzyki europejskiej. Pierwsze znane nam z przekazów organa pochodzą z IX w., opisane w traktacie [[Musica enchiriadis]]. Wczesne organa były improwizowane, w początkach XII wieku zaczęto je zapisywać.

Głosy w organum nosiły nazwy:

Vox principalis (głos główny)
Vox organalis (głos dokomponowany)
Spis treści [ukryj]
1 Rozwój
1.1 Organum proste i złożone, paralelne i swobodne
1.2 Szkoła Sant Martial w Limoges
1.3 Szkoła Notre Dame w Paryżu
2 Bibliografia
3 Zobacz też

Rozwój [edytuj]

Organum proste i złożone, paralelne i swobodne [edytuj]
Vox principalis (głos górny, zaczerpnięty z chorału gregoriańskiego) wraz z vox organalis (dokomponowany), były prowadzone równolegle, w tzw. konsonansach doskonałych (w kwartach czystych we Francji, a w kwintach czystych w Anglii).

Podział I:

- Organum proste to takie, w którym vox principalis jest dublowany w interwale doskonałym tylko przez vox organalis.

- Organum złożone to takie, w którym vox principalis albo vox organalis są zdwajane interwałem oktawy.

Podział II:

- Organum paralelne (ścisłe) - stosowanie konsekwentne ruchu równoległego od początku kompozycji do końca;
- Organum swobodne - obok ruchu równoległego stosowanie też ruchu przeciwnego i ubocznego. Te dwa ostatnie rodzaje ruchu były wykorzystywane na początkach i zakończeniach fraz. Możliwe są w nim interwały inne niż doskonałe.
Głosy często poruszały się w jednakowych wartościach rytmicznych ("nota contra notam" - nuta przeciw nucie). To organum opisali dwaj teoretycy średniowieczni, Scot Eringen (oragnum angielskie) i Huckbalt (organum francuskie).

Szkoła Sant Martial w Limoges [edytuj]
Rozwinęły się tam dwa typy organum:

melizmatyczne - W tym organum głos główny - vox principalis miał długie wartości, a głos dokomponowany - vox organalis był bogaty w melizmaty. W organum tym były, więc możliwe współbrzmienia inne niż kwinta, kwarta i oktawa (pojęte w średniowieczny sposób interwały doskonałe). Ten typ jest ważny z punktu widzenia rozwoju polifonii: pod melizmaty podkładano nowy tekst (czyli stosowano technikę tropowania), a to przyczyniło się do rozwoju motetu.
discantus - z łac. dis cantus, czyli śpiew przeciwny, termin ten dotyczy organów gdzie został zastosowany przeciwny ruch głosów. Typ ten dzieli się jeszcze dodatkowo na:
- discantus nota contra notam - jedna nuta przeciw jednej nucie;
- discantus neuma contra neumam - neuma przeciw neumie - neuma czyli średniowieczny znak służący do zapisu muzyki, mógł zawierać do 4 nut. W takim typie organum było więc możliwe np. że: dwie nuty były przeciw trzem, lub jedna przeciw dwóm itd.;

Szkoła Notre Dame w Paryżu [edytuj]
Organum osiągnęło w niej szczyt rozwoju. Działali w niej Leoninus i Perotinus – kantorzy, dyrygenci, kompozytorzy. Stosowali dwie techniki:
- nawiązującą do organum melizmatycznego - vox principalis w długich wartościach (często mający mający postać bourdonu i bogaty w melizmaty vox organalis.
- technikę discantową, którą rozwinęli dzięki stosowaniu rytmiki modalnej;
Wielką zdobyczą tej szkoły było powiększenie liczby głosów do 3 (organa tripla) i 4 (quadrupla). Pozwoliło ono na stosowanie w szerszym zakresie kunsztownych środków technicznych, w szczególności wymiany głosów i techniki imitacyjnej

Polifonia (gr. πολυφωνία polyphonia - "wiele głosów") – rodzaj faktury muzycznej, w której równocześnie dwa lub więcej głosów prowadzonych jest niezależnie od siebie. Szczytowym osiągnięciem polifonii jest twórczość Jana Sebastiana Bacha.

Z punktu widzenia pokrewieństwa między głosami wyróżnić można dwa rodzaje polifonii:

imitacyjną
kontrastową
Technika imitacyjna jest starsza, powstała w średniowieczu, jej formą jest kanon. W okresie renesansu rozwinęła się polifonia fugowana, oparta na kontrapunkcie podwójnym (i wielokrotnym). Formą opartą na tej technice jest fuga.

Drugą podstawą dokonywania systematyki jest stosunek linii melodycznych względem siebie; jednej linii melodycznej może być przeciwstawiona jedna, dwie lub trzy frazy melodyczne.

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi.
Należy w nim poprawić: styl, "orwa".
Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Konduktus (z łac. conduco "wprowadzam") – pierwotne zastosowanie tego typu śpiewów to wykonywanie ich jednogłosowo w ramach liturgii przed czytaniem i ewangelią, wprowadzały wiernych w sens danego tekstu. Po zastosowaniu w wielogłosowości przede wszystkim rozszerzyła się tematyka konduktusu; powstawały wówczas utwory o charakterze okolicznościowym, pisane na różne okazje; najliczniejszą grupę stanowiły utwory dwugłosowe, zdarzały się jednak nawet cztero. Konduktus cechowało sylabiczne traktowanie tekstu i technika "nota contra notam". Wyróżniamy konduktus prosty (simplex) stroficzny, śpiewany na jednej melodii, wykonywany najczęściej przez grupę śpiewaków orwa konduktus z melizmatami (cum cauda) miał bardziej urozmaiconą rytmikę, formę stroficzną lub przekomponowaną; przeznaczony do wykonywania solo. (źródło: "ABC Historii Muzyki")

Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Conductus"

GWIZDEK

Nowa-mowa: Polifonia

Środa, 23 kwietnia 2008
Z polifonią w muzyce jest podobnie jak z klasycyzmem: można o niej mówić w kontekście konkretnych technik obwarowanych licznymi nakazami i zakazami takich jak imitacja czy kontrapunkt, można też traktować polifonię swobodniej: tam gdzie są współbrzmienia, kilka, wykonywanych jednocześnie dźwięków, tam możemy już mówić o polifonii.

W XX wieku sposoby strukturowania kolejnych warstw muzyki stały się szczególnie interesujące. Jednym z powodów dwudziestowiecznych przemian w tej dziedzinie jest odejście kompozytorów od systemu dur-moll, ale to powód nie jedyny...

O polifonii w przeszłości i w muzyce naszych czasów w cyklu „nowa-mowa” porozmawiam ze Sławomirem Wojciechowskim i Danielem Cichym. Zapraszam w środę 23 kwietnia kwadrans przed 23.00.

Ewa Szczecińska

[link widoczny dla zalogowanych]

zapraszam do słuchania.